KATİL BALİNALAR (ORKALAR)

Katil Balinalar (diğer adlarıyla Orkalar), her ne kadar “balina” olarak adlandırılsalar da, aslında yunusların en büyük türleridir.

Açık ve soğuk denizlerin bu çok zeki avcıları, sürü halinde yaşayıp, yine sürü halinde avlanmaları ile tanınırlar. Avlanırken hazırladıkları plan ve uyguladıkları strateji, her bireyin üstlendiği görevi son derece iyi bilmesi bu canlıları çok daha ilginç kılan özelliklerdir.

Neden “Katil” Balinalar?

“Katil” tanımını siyah-beyaz renkleri ve ürkütücü görünümlerinden dolayı almışlardır. Aslında doğada üst segment avcıdırlar, öyle ki büyük beyaz köpekbalıklarını bile avlayabildikleri bilinmektedir. Fakat genellikle insanlar hayvanlara “katil” adını, insanları öldürmelerinden dolayı vermeyi uygun görürler. Oysa geride kalan birkaç asır içerisinde katil balinaların (orkaların) insan saldırılarının sayısı iki elin parmaklarını geçmediği gibi, ölümlü saldırılar sadece birkaç tanedir. 

Bunların haricinde, ünlü “Blackfish” belgeselinde de gösterildiği gibi, büyük havuzlarda gösteri hayvanı olarak kullanılan katil balinalar değişik zamanlarda eğiticilerine saldırıp onları öldürmüşlerdir. Ek bir bilgi olarak belirtmeliyiz ki, “koruma” altındaki katil balinaların saldırısı sayısı, doğal yaşamdakinden onlarca kat daha fazla olarak kayıtlara geçmiştir.

Katil Balinaların Özellikleri

Orkalar veya katil balinalar yunusların en büyüğüdür ve dünyanın en güçlü yırtıcılarından biridir. Ayırt edici siyah-beyaz renkleriyle hemen tanınırlar. Akıllı ve sosyal canlılar olan katil balinalar çok çeşitli iletişim amaçlı sesler çıkarır. Her birinin uzaktan tanınmasını sağlayan kendine özgü sesi vardır. İletişim kurmak ve avlanmak için ekolokasyonu kullanırlar ve tüm su altına yayılan sesler çıkarırlar. Ekolokasyon ile ses bir nesneye çarpıp geri döndüğünde orka o nesnenin konumunu, boyutunu ve biçimini algılar. Dünyada bilinen nüfusları 50.000’i geçmemektedir.

Orkaların genel özelliklerini şöyle sıralamak mümkündür;

• Aslında bir yunus türüdür

Bazı zoologlar, “katil balina” isminin, balina yedikleri bilindiği için onlara balina katilleri diyen denizcilerden geldiğini varsayıyorlar. Bu özel deniz memelisi benzersiz bir siyah-beyaz renge ve oldukça büyük bir gövdeye sahiptir. Sırt yüzgeçlerinin hemen arkasında belirgin gri desenler vardır.

• Tüm okyanuslara uyum sağlamışlardır

Bir katil balina soğuk, kıyı sularını tercih eder, ancak dünyadaki her okyanusta yaşarlar. Orkalar hem kutuplarda hem de ekvatorda görüldü. Bazıları seyahat etmeyi sever ve uzun mesafeler grup halinde kat ettiği görülmüştür. Bir grup bir sezonda Alaska’dan Kaliforniya’ya yaklaşık 1.200 mil yol almıştır.

• Büyük sürüler (gruplar) halinde yaşar ve avlanırlar

Bir grup orkaya pod adı verilir. Bu aile grubu, en az beş ila yüz kadar katil balinaya sahip olabilir. Genellikle ortalama kırk civarındalar. Bir grup ne kadar agresif ve ne kadar çok seyahat ederse grup içindeki hayvan sayısı o kadar az olur. Bu gruplarda hiyerarşi vardır. Gruplarda dişi baskındır ve kuyruklarını kullanarak ve hatta ısırarak atılganlık gösterirler.

• Çok zekidirler

Yüksek zekaları ve eğitilebilme yetenekleri nedeniyle, genellikle akvaryumdaki birçok gösterinin yıldızı orkalardır. Katil balinanın yakın bir kuzeni olan yunuslar gibi, orka dahil tüm yunusların beyinlerinde iğsi hücreler bulunur. Bu hücreler daha önce yalnızca insanlarda, fillerde ve maymunlarda bulunuyordu ve bunların tümü son derece zeki memeliler olarak kabul ediliyordu.

İnsanlar gibi, yunuslar da aynada kendisini tanıyabilir. Böylece öz-farkındalık gösteren birkaç canlıdan biri olurlar. Katil balinalar diğer yunuslar gibi birbirleriyle iletişim kurma yeteneğine sahiptir. Hatta bazıları bir dili konuştuklarını söyler. Bilim insanları dili deşifre etmek için çok çalıştı.

• Sualtı sesleri (ekolokasyon) ile iletişim kurarlar

Katil balina tıpkı kuzenleri yunus gibi, birbirleriyle su altı sesleri aracılığıyla iletişim kuruyor. Her grubun kendine özgü sesleri vardır, bu nedenle bir gruptaki orkalar, başka bir orkanın grubunun parçası olup olmadığını anlayabilir. Bu sesleri su altında seyahat etmeye yardımcı olmak için kullanırlar. Denizin en karanlık kısımlarında bile seslerinin ne kadar hızlı geri döndüğüne bakarak nesnelerin nerede olduğunu anlayabilir. Ayrıca birbirleriyle iletişim kurarak etkili avcılar olurlar.

• Demiz memelileri arasında en çeşitli besinleri tüketen canlılardır

Bu devasa hayvanlar etoburdur, ancak çok çeşitli bir beslenmeye sahiptir. Foklardan, deniz aslanından, balıklardan, kalamardan, deniz kuşlarından ve hatta balinalardan hoşlanırlar. Dişleri neredeyse 10 cm uzunluğundadır ve et yemelerini sağlar. Bazı denizciler bu canlıyı büyük hayvanları bile yediği için “balina katili” olarak adlandırdı, bu yüzden yunus ailesinden olmasına rağmen yanlışlıkla katil balina adını almış olabilir. Bu devasa hayvanlar leopar köpekbalıklarını, büyük beyaz köpekbalıklarını ve adalar arasında yüzen geyikleri yiyor.

• Aynı bir kurt sürüsü gibi avlanma stratejileri geliştirirler ve uygularlar

Katil balinalar, avlarını yakalama konusunda çok kurnazdırlar. Antarktika’da fokları daha kolay yakalamak için grup halinde buzlara doğru büyük sıçramalar yapan orkalar görüldü. Bu devasa hayvanlar Arjantin’de görülmüştür ve orada dinlenen deniz aslanlarını yakalamak için kendilerini buza attıkları kurnazlıklar göstermişlerdir.

Orka türleri içinde iki tür aile grubu var. Biri gruptan ayrılmaz ve avlanma alışkanlıkları daha az agresiftir. Öte yandan geçici gruplar vardır ve kurtlar gibi avlanmak için birlikte çalışıp avlanırken çok agresif olurlar.

• 6 ton ağırlığa kadar ulaşabilirler

Bu yunuslar devasa boyutlarıyla biliniyor. 6 tona kadar ağırlığa ve yaklaşık 5-10 metre uzunluğa sahipler. Erkekler dişilerden daha büyük olma eğilimindedir. Kaydedilen en büyük erkek 10 metre uzunluğunda ve 4.500 kg ağırlığındaydı. En büyük dişi orka sadece 8,5 metre ve 3.400 kg’dı ancak hala oldukça büyüktü. Ortalama bir dişi çok daha küçüktür. Hem en büyük katil balina alt türü hem de en küçüğü Antarktika’da yaşıyor.

• 100 yıla yakın uzun bir ömürleri vardır

Bu hayvanlar IUCN tarafından tehlike altında sayılmıyor ve çok fazla sayıdalar. Bilimsel topluluk genellikle bu memelilerin ne kadar yaşadığından emin değil. Kimisi 100 yıl kadar diyor, kimisi sadece 50 diyor. Uzun ömürlü olmaları menopoz geçiren birkaç hayvandan biri olmalarına bağlanıyor. Böylece yaşamlarını doğurganlık çağının çok ötesine uzatırlar.

Kimisi yaşlarını dişlerindeki büyüme katmanlarına bakarak hesaplar. Bu kayıtlar 35 yıl kadar kısa yaşadıklarını gösterdi. Katil balinalar dişlerini kaybettiklerinde yerine yenilerini çıkarmadığından, bazıları bunun yaşam sürelerini doğru yansıttığını düşünüyor.

Bu ömür katil balinaların neredeyse yarısı için çok daha kısadır. Bazı bulgular, çoğunun zar zor 6 aylık olabildiğini göstermiştir. Birçoğu Hodgkin hastalığı, kalp hastalığı ve solunum yolu hastalığı gibi insan benzeri hastalıklardan ölür.

• Dişi bireyler, kendilerinin olmayan yavrulara bile gönüllü annelik yaparlar

Katil balinalar çok sosyal yaratıklar olduğundan, avlanmak ve hatta bebek büyütmede birbirine güvenirler. Ergen dişiler gruptaki gençlere bakarken görülür. Anneler genellikle 17 ay hamile kalır ve her üç ila on yılda bir doğum yaparlar. Bir bebek 2,5 metre uzunluğunda ve yaklaşık 135 kg doğar. Buzağılar veya bebek katil balinalar, hem gündüz hem de gece sadece 5 ila 10 saniyelik aralıklarla saatte birkaç kez 1 yaşına dek emzirilirler. 11. haftada dişleri çıktığında annelerinden katı gıdalar kabul etmeye başlarlar.

Denizlerde yaşayan bir memeli olmasına karşın, en tehlikeli balıklar arasında da sayılabilirler. Ancak, yukarıda da bahsettiğimiz üzere, tehlikelilik durumları insanlara karşı değil, rakiplerine ve avlarına karşı geçerlidir.